Finanse publiczne stanowią zasoby pieniężne państwa służące ogółowi obywateli. Przeznaczane są na realizowanie funkcji państwowych oraz samorządowych. Gromadzenie i wydatkowanie tych środków odbywa się w ściśle określony sposób w granicach wyznaczonych przez przepisy prawa. O finansach publicznych mówi ustawa z dnia 26 listopada 1998 roku, która wyróżnia także prymarne zasady korzystania z finansów publicznych. Zasady finansów publicznych są obligatoryjne i należy je stosować łącznie.
Zobacz także: Budżet domowy – aplikacja na miarę potrzeb
Zasada jawności i przejrzystości finansów publicznych
Zasada jawności oznacza, że organy państwowe i samorządowe mają obowiązek podawania do publicznej wiadomości wszelkich rozliczeń dotyczących finansów publicznych. Obywatele mają prawo wiedzieć, ile środków oraz na jaki cel zostało rozdysponowanych. Należy również upubliczniać wykazy udzielonych poręczeń i gwarancji wraz z listą podmiotów, których takowe dotyczyły. Z kolei zasada przejrzystości mówi o tym, iż publicznie znane powinny być takie czynniki jak: zakres finansów publicznych, kompetencje poszczególnych organów i instytucji w tym zakresie, procedury postępowania w sektorze finansowym, oraz przesłanki polityki finansowej, i ich potencjalne skutki.
Zasada efektywności i legalności finansów publicznych
Zasada efektywności odnosi się do sensownego gospodarowania zasobami publicznymi. Polega na mądrym wykorzystaniu środków publicznych, czyli innymi słowy bada, czy środki te zostały przeznaczone na cele współmierne do ich wartości. Niegospodarność podmiotów publicznych często spotyka się z ostrymi reakcjami opinii publicznej, zwłaszcza, jeśli istnieją jakieś pilne cele społeczne, na które wskazane środki powinny być przekazane w pierwszej kolejności. Zasada legalności natomiast stanowi, że środki publiczne muszą być pozyskiwane z legalnego źródła oraz wydatkowane w sposób zgodny z obowiązującym prawem.
Inne zasady finansów publicznych
Do zasad finansów publicznych zalicza się również kilka innych reguł. Zasada celowości mówi o tym, że finanse publiczne mają być przeznaczane stricte na wytyczone wcześniej cele społeczne, gospodarcze lub polityczne. Nie ma zatem możliwości sztucznego generowania potrzeb i wymyślania celów, które nie wynikają z odgórnych założeń państwowych. Zasada jedności finansów publicznych wymaga jednolitej ustawy budżetowej. Nie można więc wprowadzać odrębnych planów ekonomicznych oraz przepisów dodatkowych w tej materii.
Zasada szczegółowości finansów publicznych stanowi dość złożone kryterium. Przede wszystkim zakłada, że wszystkie elementy związane z wydatkowaniem pieniędzy publicznych muszą być z góry określone i nie ma możliwości, by następowały odstępstwa od przyjętym ustaleń. Określa się m.in. źródła i przeznaczenie finansów publicznych, czas realizacji, wysokość środków, które muszą być konkretnie wskazane w ustawie budżetowej. W związku z tą zasadą obowiązuje również nakaz prowadzenia klasyfikacji dochodów i wydatków. Ostatnią ważną zasadą jest zasada niewiązania wydatków z dochodami, czyli nieprzypisywania konkretnych środków do danych celów, które mogłyby być lobbowane przez rozmaite środowiska. Temu służą inne twory jak fundusze celowe.
